Het eiland van Anna / beeld en geluid

Het verhaal van Het eiland van Anna spreekt voor zich, maar ik snap natuurlijk dat u wilt weten hoe Anna Diender eruit zag en hoe zij klonk als zij een liedje over Schokland zong.

Ook vindt u hier foto’s en illustraties van het eiland zelf, zowel van voor als na de inpoldering en van enkele nazaten die ik voor mijn boek sprak en de Schokker spullen die zij thuis bewaren. Foto’s die ik tijdens mijn onderzoek maakte, zijn hier ook te zien, net als de schrijfplek die ik voor altijd in mijn hart heb gesloten: de lichtwachterswoning op de noordpunt van Schokland.

De foto’s zijn niet rechtenvrij te gebruiken. Ieder fotobijschrift vermeldt de bron waarbij de rechten liggen.

Schokland als eiland

Voor een beeld van Schokland uit de tijd dat het eiland nog werd bewoond, zijn we aangewezen op kunstenaars en tekenaars. In de jaren dat er een enkele lichtwachter met zijn gezin verbleef, zijn er wel foto’s gemaakt.

Zicht op de haven van Emmeloord. Bron: Henry Monnier, ‘Souvenirs de la Hollande’. “L’Illustration, Journal Universel” (18 juli 1846).

De haven en het palenscherm dat zo kwetsbaar was door de plaag van de paalworm. Bron: Henry Monnier, ‘Souvenirs de la Hollande’. “L’Illustration, Journal Universel” (18 juli 1846).

De Schokker vrouwen trokken hun jurken op in de drassige weilanden. Bron: Henry Monnier, ‘Souvenirs de la Hollande’. “L’Illustration, Journal Universel” (18 juli 1846).

Schilderij, getiteld (op de achterkant) “Emmeloort – Schokland”, van een onbekende kunstenaar. Getoond wordt de haven vóór de uitbreiding van 1839. Bron: Particuliere collectie.

Emmeloord in 1840, zoals geschilderd door Pieter van Loon (1801-1873), een verder onbekende jonkheer. Bron: Collectie Schokkervereniging.

De Middelbuurt (ook wel Ens) op Schokland, aquarel naar een tekening van P.L. Dubourcq uit 1845. Bron: originele aquarel in bezit van Bruno Klappe, Eindhoven.

De noordpunt van Schokland, rond 1925. Met de lichtwachterswoning (uiterst links), een vuurtoren en uiterst rechts het misthoornhuisje. Fotograaf onbekend. Bron: Collectie Schokkervereniging.

De noordpunt van Schokland, rond 1925. Fotograaf onbekend. Bron: Collectie Schokkervereniging.

De noordpunt van Schokland, tussen 1908 en 1915. Rechts de in 1908 gebouwde woning met telegraafkantoor van Harm Smit. De in 1915 gebouwde visafslag is nog niet aanwezig. Bron: Collectie Schokkervereniging.

Een geretoucheerde foto van het huis van de eerste havenmeester Jan Spit op Emmeloord, met vlak daarnaast zijn schapenschuur. Links het gebouwtje van de visafslag, met daarachter de stalen vuurtoren. Deze in 1929 afgestempelde prentbriefkaart werd uitgegeven door tweede havenmeester Harm Smit. Bron: Collectie Schokkervereniging.

De noordpunt van Schokland, rond 1930. Rechts het in 1922 gebouwde misthoornhuisje. Bron: Collectie Schokkervereniging.

De nieuwe woonplaatsen

Er is weinig beeld te vinden van de buurten waar de Schokkers zich na de ontruiming van hun eiland vestigden. We moeten het doen met enkele algemene foto’s van hun eenvoudige straten, veelal uit de tijd van de volgende generatie.

Een groepje bewoners van de Schokkersbuurt, rond 1930. Bron: Collectie Schokkervereniging.

Noordweg, de straat die centraal door de Kamper volksbuurt Brunnepe loopt. Bron: Frans Walkate Archief.

Hoek Noordweg – Schokkersbuurt. Rechts het pandje dat is gereconstrueerd en waar Edwin Diender vandaag de dag woont. Bron: Frans Walkate Archief.

Noordweg, Brunnepe. Bron: Frans Walkate Archief.

Een bouwval in de Schokkersbuurt, rond 1950. Bron: Frans Walkate Archief.

Een sfeerbeeld van de haven van Kampen, die rond 1900 vol lag met vissersschepen van Schokker nazaten. Bron: Frans Walkate Archief.

De Schokkersbuurt in Brunnepe, vlak voordat de woningen werden afgebroken (rond 1950). Bron: Zuiderzeemuseum.

Het begin van de Schokkersbuurt, met de viskar van Klaas Klappe. Bron: Zuiderzeemuseum.

Een groepje bewoners van de Schokkersbuurt, rond 1930. Bron: Collectie Schokkervereniging.

De (groot)ouders

De grootouders van Anna Diender bouwden een bestaan op in de Schokkersbuurt in Kampen. Ze bleven leven van de visserij, en dat gold ook voor Anna’s ouders. Haar broers maakten carrière bij de politie.

Albert Hendriks Diender, de grootvader van Anna, leefde van 1826 tot 1913. Bron: Collectie Schokkervereniging.

De voorkant van het bidprentje van Albert Hendriks Diender. Bron: Familiearchief.

Het bidprentje van Albert Hendriks Diender. Bron: Familiearchief.

Klaasje Diender en Elizabeth Diender, twee dames in de oude dracht zoals die op Schokland werd gedragen. De zittende vrouw heeft haar zondagse dracht aan, de staande is in daagse plunje, rond 1890. Klaasje Diender (1830-1906) was het jongste zusje van Anna’s grootvader Albert. Bron: Collectie Schokkervereniging.

Het gezin van Hendrik Diender, de oudste broer van Anna’s vader, rond 1908. Hij werd nog op Schokland geboren en trouwde met Maria Zalm. Bron: Collectie Schokkervereniging.

Het gezin waarin Anna opgroeide, rond 1914. Anna is het jongste meisje, midden vooraan, met de pop in de armen. Bron: Familiearchief.

Maria Diender, de oudere zus van Anna die te jong overleed. Bron: Frans Walkate Archief.

De KP1, het vissersschip waarmee Anna’s familie over de Zuiderzee voer. Bron: Familiearchief.

Met het vissersschip de KP1 maakte de familie Diender in de jaren voor de inpoldering graag een uitstapje naar Schokland. Bron: Frans Walkate Archief.

Anna’s vader Johannes Diender voor zijn woning in de Schokkersbuurt. Bron: Familiearchief.

De ouders van Anna: Johannes (Jas) en Euphemia (Femme) Diender-Van der Haar. Bron: Collectie Schokkervereniging.

Een vrolijk kiekje van Anna’s ouders Femme en Johannes Diender. Bron: Familiearchief.

Anna’s moeder Femme zat de laatste jaren van haar leven in een rolstoel. Ze zat graag buiten in het zonnetje een praatje te maken met Schokker buurtgenoten. Bron: Familiearchief.

De voorkant van het bidprentje van Johannes Diender. Bron: Familiearchief.

Het bidprentje van Anna’s vader Johannes. Bron: Familiearchief.

De voorkant van het bidprentje van Femme Diender-Van der Haar. Bron: Familiearchief.

Het bidprentje van Anna’s moeder Femme. Bron: Familiearchief.

De twee vrijgezelle ooms Tijmen en Willem Diender die tot hun overlijden bij Anna inwoonden in het huisje in de Schokkersbuurt. Bron: Frans Walkate Archief.

De voorkant van het bidprentje van oom Willem Diender. Bron: Familiearchief.

Het bidprentje van oom Willem Diender. Bron: Familiearchief.

De voorkant van het bidprentje van oom Tijmen Diender. Bron: Familiearchief.

Het bidprentje van oom Tijmen Diender. Bron: Familiearchief.

Een broer van Anna en een neefje in het uniform van de politie. Bron: Familiearchief.

Alle vijf de broers van Anna gingen bij de politie. Op deze foto ontbreekt alleen haar jongste broer Ab. Bron: Familiearchief.

Anna

In de fotoalbums van de neven en nichten van Anna duiken af en toe kiekjes van hun geliefde tante op, de tante die zo graag over Schokland verhaalde. Onderaan vindt u de geluidsopnames, waarop Anna zelf te horen is, zingend en vertellend.

Een portret van Anna, waarschijnlijk gemaakt in de jaren dertig, toen ze thuis zorgde voor haar ziekelijke ouders en ooms. Bron: Familiearchief.

Anna, rond de twaalf jaar oud. Het portret is vermoedelijk gemaakte ter ere van haar Heilig Vormsel. Naast haar het geurende bosje witte seringen. Bron: Familiearchief.

Anna poseert in de deuropening van haar woning in de Schokkersbuurt. De foto stond bij het artikel dat Fred Thomas over Brunnepe publiceerde in De Tijd. Bron: Collectie Schokkervereniging.

Deze foto werd waarschijnlijk gemaakt aan de achterzijde van Anna’s woning in de Schokkersbuurt, vlak voor zij moest verhuizen. Bron: Familiearchief.

Anna lacht innemend naar de fotograaf, vermoedelijk nog in de Schokkersbuurt. Bron: Familiearchief.

Anna in vol ornaat, na een optreden met de Rooms-Katholieke gemengde zangvereniging St. Cecilia van Kampen. Bron: Familiearchief.

Bij het huwelijk van een broer. Anna poseert met de weduwnaar van haar overleden zus, twee treden lager. Bron: Familiearchief.

Anna, staand, als getuige bij het huwelijk van een broer. Bron: Familiearchief.

Op latere leeftijd was Anna (bloemetjesjurk) een trouwe gast op de familieverjaardagen van haar nichten en neven. Ze vertelde er graag over Schokland en het leven in Brunnepe. Bron: Familiearchief.

Anna, midden, op een feestje met haar neven en nichten. Foto: Familiearchief.

Tijdens een van haar reisjes naar het buitenland. Anna (rechts) kijkt tegen de zon in. Bron: Familiearchief.

De voorkant van het bidprentje van Anna. Bron: Familiearchief.

Het bidprentje van Anna dat vele nichten en neven hebben bewaard. Bron: Familiearchief.

Het familiegraf op de katholieke begraafplaats in IJsselmuiden, waar Anna haar laatste rustplaats kreeg. Foto: Eva Vriend.

Anna Diender heeft weinig schriftelijke bronnen nagelaten. De sociale groep waar ze deel van uitmaakte, schreef weinig. Daarom was ik des te blijer toen ik tijdens mijn onderzoek op geluidsopnames stuitte. Het was magisch om Anna voor het eerst te horen zingen.

Klik op het plaatje om te luisteren

Schokkerliedje

Mannenhuishouden

Schokkersbuurt

Vakantiedagboek

Vrijgezelle ooms

Neven, nichten en nazaten

De generatie na Anna hecht aan het verhaal van Schokland. Het biedt een gevoel van thuis. Menigeen koestert de spullen die ze van haar erfden. Ook andere Schokker nazaten die ik sprak voor mijn onderzoek verhaalden over hun bijzondere band met het eiland van hun voorouders.

Anna’s nicht Iebel Hollaardt-Diender laat het Mariabeeldje zien dat zij van haar tante erfde. Foto: Eva Vriend.

Trijntje van Eerde-Snoek van Urk met een ansichtkaart die haar grootvader kreeg, toen die nog op de Middelbuurt (ook wel Ens) op Schokland woonde als lichtwachter, rond 1920. Foto: Marco Bakker, Edam.

Marie Jansen-Klappe met het Mariabeeld dat haar voorouders van Schokland meenamen. Foto: Marco Bakker, Edam.

Anna’s neef Bert Diender met de klok van de KP1, het vissersschip van zijn voorouders. Foto: Marco Bakker, Edam.

Eva de Kleine-Mossel groeide als halve Schokker nazaat op in Brunnepe. Ze is getrouwd met de trotse ‘volbloed’ Schokker Kees Mossel. Foto: Marco Bakker, Edam.

Schokker nazaat Gerard Corjanus uit Dronten was jarenlang actief voor de Schokkervereniging. Hij verzorgde rondleidingen in klederdracht. Foto: Eva Vriend.

Gerard de Boer uit Meppel met een schilderij waarop de vissersboot van zijn Schokker voorouders pronkt. Foto: Marco Bakker, Edam.

Jan (Vik) Schilder, een gedreven Schokker nazaat uit Volendam.

Joop Diender, een achterneef van Anna uit Kampen. Hij liet het Schokker huisje in Brunnepe opknappen. Foto: Eva Vriend.

Kees Mossel toont de onderbroek die van zijn Schokker voormoeder is geweest. Ze had geen geld om nieuw ondergoed te kopen, vandaar de lapjes van het verstelwerk. Foto: Marco Bakker, Edam.

Kees Mossel toont mij een kledingstuk van zijn Schokker voorvader. Foto: André Groeneveld.

Gerri Derksen-Diender met het kruisbeeld dat haar familie van Schokland meenam. Foto: Marco Bakker, Edam.

Anna’s nicht Femy de Kleine-Wezenberg met een rozenkrans dat ze van haar tante erfde. Het ligt op haar nachtkastje: Foto: Eva Vriend.

Ans van Dijk-Diender laat een schelp zien die tante Anna van één van haar reizen meenam. Op de achtergrond haar zus Gerri Derksen-Diender. Foto: Eva Vriend.

Neef Jan Diender brengt met zijn kleinzonen Bram en Koen een bezoek aan de noordpunt van Schokland. Op de achtergrond de lichtwachterswoning. Foto: Eva Vriend.

De naaidoos van Anna Diender, bewaard door achternicht Anja Diender. Foto: Eva Vriend.

Het Schokker huisje middenin Brunnepe, Kampen, waar vandaag de dag Edwin Diender woont. Foto: Eva Vriend.

Vier Schokkers zingen op de verhalenmarkt in Vollenhove: Joop Bos †, Jan Kwakman, Kees Mossel en Jan Klappe (v.l.n.r.). Foto: Marco Bakker, Edam.

Het Schokker koor op de verhalenmarkt in Volendam. Foto: Marco Bakker, Edam.

De eerste (onofficiële) Schokkerdag, gehouden op Urk en Schokland. Het gezelschap poseert voor het kerkje op de Middelbuurt. Ab Klappe uit Eindhoven deed hier een oproep om de Schokkerverenigimg op te richten. Bruno Klappe staat helemaal links, naast zijn vader Ab. Foto: Hans Veenhuis.

De Schokkerdag in 1990. Op deze reünie delen nazaten Schokker verhalen en pluizen ze hun familiegeschiedenis uit, vandaar dat de Schokker achternamen staan aangeplakt op de muur. Foto: Kees Mossel.

Bijkletsen op de Schokkerdag, 1990. De Schokkervereniging telde toen zo’n 1500 leden. Foto: Kees Mossel.

Een rozenkrans van Anna Diender die nicht Femy de Kleine-Wezenberg uit Zwolle bewaart. Foto: Eva Vriend.

Een portemonnee van Anna Diender die neef Jan Diender uit Nijmegen bewaart. Foto: Eva Vriend.

Schokland in de polder

Nadat het eiland Schokland was opgeslokt door de Noordoostpolder was er een aantal decennia minder aandacht voor het verhaal van de nazaten. Met de herbegrafenis van de Schokker beenderen in 2003 werd hun band met het voormalige eiland voorgoed bestendigd.

De laatste jaren van Schokland als eiland. Bron: Katholieke Illustratie, 16-12-1931, Fotograaf Simon Switzar Jr.

Schokland in de eerste jaren na de drooglegging. Bron: Katholieke Illustratie (14-7-1950).

De noordpunt van Schokland, in de jaren tachtig. De prachtige iepenlaan staat er niet meer, die moest gekapt wegens de iepenziekte. Bron: Riet Rijs, Flevolandschap.

Luchtfoto Schokland. Het contrast tussen de vloeiende eilandcontouren en het strakke polderlandschap is goed zichtbaar, net als de dijkjes uit de pleistoceentijd. Bron: Riet Rijs, Flevolandschap.

De herbegrafenis van de Schokker beenderen in de winter van 2002. Ze kregen een plek op de zuidpunt van Schokland, in de ruïne van een middeleeuwse kerk. Bron: Bruno Klappe.

Bij de Universiteit van Amsterdam lagen de skeletresten van 148 van de Schokker voorouders opgeslagen. Bron: Bruno Klappe.

De betonnen bakken vol beenderen werden door leden van de Schokkervereniging zelf gesloten. Bron: Bruno Klappe.

De herbegrafenis werd ceremonieel voltooid tijdens een plechtigheid in het voorjaar van 2003. De dienst werd geleid door een pastoor en een dominee. Bron: Suzanne Waijers-Klappe.

Een afvaardiging van nazaten in klederdracht begeleidde de laatste Schokker beenderen. Bron: Suzanne Waijers-Klappe.

De ceremonie tijdens de herbegrafenis. Het Schokker koor zong een laatste lied. Bron: Suzanne Waijers-Klappe.

Twee Schokker nazaten laten het kistje met de laatste Schokker beenderen in de grond zakken. Bron: Suzanne Waijers-Klappe.

Het onderzoek

Dankzij de vele hulp die ik onderweg kreeg, werd mijn zoektocht naar het eiland van Anna een enorm plezierige reis. Ik ontmoette vele Schokker nazaten, kreeg hulp van archiefmedewerkers, organiseerde verhalenmarkten met het Zuiderzeemuseum en schreef in alle rust aan mijn boek in de prachtige lichtwachterswoning op de noordpunt van Schokland.